فصلنامه ره آورد نور
سال ششم شماره 21 (پیاپی 38، زمستان 1386)

این مقاله در تلاش است تا به دو پرسش اساسی در باب حریم خصوصی پاسخ گوید:اول، این‌که تعریف حریم خصوصی چیست و چه موضوعاتی را شامل می شود؟ و دیگر، این‌که رعایت حریم خصوصی در کدام موارد لازم است و این موارد لازم چه استثنایاتی دارد؟
در این مقاله به نقش خاص فناوری اطلاعات در رشد و توسعه دستیابی به اطلاعات و بازیابی آن اشاره می‌شود که پیش از آن، در این حد وسیع امکان‌پذیر نبوده است. این امر می‌تواند منافع و مضاری را در پی داشته باشد. محدوده شمول مفهوم حریم خصوصی در  این مقاله بحث شده و سپس به ارزش داوری در باب افشای اطلاعات مربوط به آن پرداخته شده است و حفظ حریم خصوصی از ارزش‌های اولی در تفکر اسلامی محسوب گردیده است. در ادامه، به عناوین متعددی که کارهای ما بدان متصف می‌شود، اشاره می‌شود و این‌که مطابق هر عنوان ارزش داوری مستقلی می‌تواند وجود داشته باشد. البته گاهی ارزش حمایت از حریم خصوصی با ارزش‌های نهادی و خصوصی دیگر در تعارض قرار می‌گیرد و حل تعارض بر اساس اولویت در ارزش‌ها مطابق دیدگاه دین اسلام صورت خواهد گرفت.

پیدایش رایانه و پس از آن دنیای مجازی اینترنت، همراه خود دستاورد‌های مثبت و منفی بسیاری داشته و دارد. از جمله پیامد‌های منفی آن, پیدایش جرایم نوظهور رایانه‌ای و اینترنتی(Computer & Cyber Crime) است‌. این نوشته در صدد کاوش در مورد چیستی جرایم رایانه‌ای از دریچه حقوقی است‌. ویژگی‌های خاصی چون: تخصصی و علمی بودن، دارای حیثیت عمومی و خصوصی بودن، پیچیدگی خاص، دشوار بودن تعیین صلاحیت کیفری، جهانی بودن، دشوار بودن کشف بزهکار که در این دست از جرایم بروز کرده، است آن را از دیگر جرایم متمایز می نماید‌. ما در این نوشته به طبقه‌بندی این جرایم با توجه به نوع تاثیر آن می‌پردازیم‌. از این‌رو، می‌توان این جرایم را چنین طبقه‌بندی کرد:الف – جرایم رایانه‌ای  فرهنگی، شامل: جرایم بر ضد مالکیت فکری و جرایم اخلاقی چون جرایم توهین و اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن، جرایم محتوا (Content Crime)و افشای اسرار خصوصی افراد می‌شود.
ب- جرایم امنیتی، شامل:1. جرایم علیه امنیت داده‌هامانند: جرایم علیه کاربرد مجاز داده‌ها همچون جاسوسی دسترسی غیر مجاز، و جرایم علیه صحت داده‌ها: همچون جعل)،2.جرایم علیه امنیت سیستم‌.
ج- جرایم مالی از قبیل کلاهبرداری و سرقت.
جرایم مذکور از لحاظ حقوق ایران مورد بررسی قرار گرفته است‌.

شبکه‌های داده‌ها می‌توانند انواع و اقسام گوناگونی داشته باشند. این شبکه‌ها را می‌توان با استفاده از برج‌هایی که پرچم‌های رنگارنگ بر فرازشان آویخته شده، کبوترهای نامه‌بر، پالس‌های الکتریکی عبورکننده در امتداد سیم‌ها یا تشعشع‌های فوق العاده لیزری در امتداد فیبرهای نوری ساخت؛ اما شاید عجیب‌تر از همه ایده استفاده از خود بدن انسان به عنوان یک شبکه باشد. اگر چه عجیب به نظر می‌رسد، اما سیستم‌هایی که از بدن انسان برای ایجاد ارتباط بین اسباب گوناگون استفاده می‌کنند، هم‌اکنون در دسترس قرار دارند و حتی می‌توانند کاملا سودمند باشند.

چندی پیش نمایندگان مجلس هفتم لایحه آزادی اطلاعات را پس از چهار سال از طرح آن با نام «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» به تصویب رساندند. با تصویب نمایندگان مجلس به منظور حمایت از آزادی اطلاعات و دسترسی همگانی به اطلاعات موجود در موسسات عمومی و خصوصی که خدمات عمومی ارایه می‌دهند، سیاستگزاری‌های لازم در عرصه اطلاع رسانی، نظارت کلی بر حسن اجرا، رفع اختلاف در چگونگی ارایه اطلاعات موضوع این قانون از طریق ایجاد وحدت رویه، فرهنگ سازی، ارشاد و ارایه نظرات مشورتی، کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات به دستور رییس جمهوری تشکیل می‌شود. براساس این قانون، هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آنکه قانون منع کرده باشد؛ لذا بر آن شدیم تا در این شماره طی مقاله‌ای جریان آزادی اطلاعات را در جهان معاصر مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم تا اهمیت تصویب این لایحه آشکارتر گردد.

جامعه امروز به طور روزافزون از جنبه‌های آموزشی، ارتباطات، اطلاعات، اقتصاد، بازار و جز آن به فناوری‌های ارتباطی و شبکه‌های اطلاعاتی وابسته شده است. با گسترش و نفوذ این فناوری‌ها در چارچوب‌های بیرون از نهادهای علمی و پژوهشی و مبدل شدن آن به محیط‌هایی از نوع خانگی و یا اقتصادی، برداشت‌های تازه‌ای از رابطه اخلاقیات را با آن مطرح کرده است و از این طریق، نگرانی‌ها و پرسش‌های فراوانی را به وجود آورده است.
یکی از پرسش‌های بنیادین این است که با توجه به فضای باز اطلاعاتی جدید که افراد را از هر قید و بند ناخواسته‌ای آزاد می‌کند و گزینه‌های افراد را افزایش می‌دهد، در این شرایط، نظام‌های اخلاقی، در چالش و کشمکش یا فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی چگونه عمل کنند؟ آیا باید با ایجاد دشواری همه گناه را به تحولات ساختاری و آنان که تحولات ساختاری را آشکار و شفاف می‌کنند، نسبت دهند یا این‌که به دنبال راه حل‌های منطقی و صحیح باشند تا بتوانند اخلاق یا به تعبیر این نوشتار، اخلاق اطلاعات را به اخلاق عملی تبدیل سازند؟

نرم افزار درختواره فقه، نخستین مجموعه نموداری است که از محتوای نسخه های معتبر قدیمی فقهی تهیه شده و با امکانات نوین پژوهشی و جدیدترین روش های جستجو و ترکیب، به پژوهشگران علم و فقاهت ارائه گردیده است.
در این نسخه، بازیابی درختی اطلاعات از اولین کتب فقهی موجود از فقهای بزرگ شیعه استخراج شده است که عبارت اند: فقه الرضا منسوب به امام رضا(ع)، المقنع و الهدایه بالخیر تالیف شیخ صدوق(ره)، الاشراف و المقنعه اثر شیخ مفید(ره)، الکافی ابن صلاح حلبی(ره)، الانتصار، الناصریات و جمل العلم و العمل تالیف سید مرتضی(ره).
دلیل این انتخاب نیز آن است که فقه اسلامی هر قدر به عصر ائمه اطهار(ع) نزدیک تر باشد، در نگاه فقها از اصالت بیشتری برخوردار بوده و در واقع، بهتر می تواند دیدگاه حضرات معصومین(ع) را مکشوف سازد. ضمن این که همواره متون بر جای مانده از قدما برای فقهای امروز ما اهمیت داشته و دارد و نیز این امر برایشان مهم می باشد که قدما در مورد یک مساله خاص نظرشان چه بوده و آن را در چه بابی از ابواب فقه دسته بندی می کرده اند؛ چون در بعضی موارد هست که مجتهد به مستند روایی یک مساله دست نمی یابد و به کلام قدما استناد می کند و استنباط خودش را بر نظر متقدمین استوار می نماید. همچنین بسیاری از کتب قدما این ویژگی برجسته را دارند که فروعات فقهی خود را با متن حدیث بیان نموده اند و فتاوای آنان متن روایات اهل بیت(ع) است. به همین جهت، اگر چه کتاب های فقهی متاخرین نسبت به کتب فقهی قدما فروعات بیشتری را ارائه کرده است، اما کتب متقدمین به سبب آن که به عصر ائمه اطهار(ع) نزدیک تر می باشد، از ویژگی و اهمیت خاصی برخوردار است. از سویی ارائه ساختار و شیوه نوین اطلاع رسانی درختی نیازمند زیر بنا و الگویی برای طرح اولیه درختواره است بنابراین با توجه به عنایات فقهای عظام به کتاب شرائع الاسلام و نوع دسته بندی بدیع همراه با تبیین فروع فقهی آن، شاکله اصلی درختواره فقه از این کتاب ارزشمند اتخاذ شده است.و شرائع محقق(ره) مبنا و محور تحقیق نموداری این برنامه رایانه ای قرار گرفته است.

نرم‌افزار «سفینه النجاه» به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان تهیه و تولید شده و در اختیار علاقه‌مندان و مراکز علمی قرار گرفته است.
در این نرم‌افزار[1]، سخن از سید الشهداء حضرت ابا عبد الله الحسین(ع) بزرگ‌ترین قهرمان عرصه‌های حماسه و خون و قیام است؛ همو که جاودانه‌ترین نام در عالم، نام زیبا و درخشان حضرت او است.
نهضت و قیام او سرمنشا بسیاری از حرکت‌های حق‌خواهانه و بروز و ظهور خط جدیدی از دینداری‌ها و حمایت و احیای اسلام است.
امروزه شاهدیم که بسیاری از حوادث مهم، در جای جای این جهان پهناور، به‌ویژه در جغرافیای جهان اسلام، ریشه در حرکت عاشورا دارد. نهضت عاشورا حادثه دیروز نیست؛ بلکه حادثه عبرت‌آموز امروز و فردا و فرداها است.
اگر حسین و فداکاری او و یارانش نبود، امروزه از اسلام عزیز جز اسمی و از قرآن کریم جز رسمی باقی نمانده بود؛ چرا که حماسه و فداکاری او بود که جان تازه‌ای در کالبد اسلام دمید و او کشتی نجات اسلام و اسلام‌گرایان گردید و قرآن را معنا و تفسیر کرد و راز فرمایش رسول گرامی اسلام(ص) را روشن ساخت که: «ان الحسین... مصباح هدی و سفینه نجاه ؛[2] حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات است».
این نرم‌افزار در پی معرفی اجمالی از چنین انسان سترگی است و به ارایه ابعاد زندگی، سخنان، سیره، فضایل و حادثه عظیم عاشورا پرداخته و گله‌مند از کسانی است که از روی جهل و نادانی دست به تحریف قیام بی‌مانند او زده و می‌زنند.

در ابتدا تلفن‌های همراه دارای ساختار پیچیده ای نبودند. سخت‌افزارهای محدودی داشت که نیاز به نرم افزارهای پیچیده نداشت، تا این‌که شرکت‌های مطرح ساخت گوشی‌های تلفن همراه نسل‌های دوم و سوم، گوشی‌های خود را عرضه کردند. این گوشی‌ها دارای امکانات سخت‌افزاری بیشتری بودند که شامل سی‌پی‌یو، رم و هارد بوده و تقریبا به صورت یک رایانه کوچک طراحی شدند. در این زمان بود که این شرکت‌ها به اهمیت نرم‌افزار در این گوشی‌های پی برده و رقابت نرم افزاری در کنار رقابت سخت‌افزاری شروع شد. مایکروسافت یکی از شرکت‌هایی بود که قبلا روی سیستم عامل رایانه‌های جیبی خودکار کرده بود و Windows CE را به همین منظور طراحی کرده بود. این ویندوز قابلیت این را داشت که روی تلفن همراه‌ها نیز نصب شود. بعد از رسمیت یافتن تلفن همراه‌های نسل جدید، شرکت‌های مطرح در این صنعت که به مشکلات بی‌شمار Windows CE پی برده بودند و نمی‌خواستند نرم افزار این صنعت را در انحصار یک شرکت نگه دارند، با همکاری هم سیستم عامل جدیدی برای تلفن همراه‌ها به وجود آوردند که Symbian نام گرفت.
البته رقبای دیگری نیز مثل سیستم عامل Linux در این صنعت وجود دارند که فعلا به صورت عمده استفاده نشده‌اند. در اصطلاح به تلفن همراه‌هایی که از این سیستم عامل استفاده می‌کنند، SmartPhone گفته می‌شود.

فراوانی پرداختن قرآن به بحث بنی‌اسراییل و یهود، نشان از اهمیت شناخت این جریان دارد. تجربه‌های مثبت و منفی انباشته در این جریان تاریخی ما را به بهره‌گیری از این تجربه و توجه به این جریان و هوشیاری نسبت به اقدامات و رفتارهای آنها وا می‌دارد.
مساله غیرقابل انکار درباره این جریان تاریخی، ثبت دو انحراف بزرگ است:1. انحراف در برابر ظهور حضرت عیسی(ع): با توجه به اطلاعاتی که در اختیار آنها بود، باید عیسی را می‌پذیرفتند و به آیین او سر تسلیم فرود می‌آوردند؛ اما مقاومت کردند، مدعی دروغگویی او شدند و او را بر اساس گمان خود به قتل رساندند.
2. انحراف در برابر ظهور پیامبر اسلام(ص): آنان نسبت به پیامبر آخرالزمان اطلاعات جامعی داشتند که هرگونه تردید درباره وی و جانشینانش را منتفی می‌ساخت؛ ولی با تمام وجود در برابر پیامبر اسلام(ص) ایستادند و از هیچ‌گونه فساد و افسادی دریغ نورزیدند.
این دو انحراف نشان از یک تفکر مستمر نسبت به مقابله با جریان حق را دارد که قرآن درباره آن چنین تعبیر می‌کند: «ولا تزال تطلع علی خاینه منهم الا قلیلا منهم»؛ «همواره بر خیانتی از آنها آگاه می‌شوی، مگر شماری اندک از ایشان». (مایده/13) از این رو، شناسایی این مجموعه جهت دور ماندن از خیانت در برنامه‌های آنها باید در دستور کار اهل ایمان باشد تا بتوانند از آثار مخرب آن دور بمانند.

دراین نوشتار، ابزارهای مهم و پیشرفته موتورهای جستجوگر عمومی و تخصصی ادیان، شاهراه‌های اطلاعاتی ادیان و انواع دیگر راه‌های دسترسی به منابع مربوط به ادیان اشاره شده است. در پایان نیز برخی از مهم‌ترین پایگاه‌های مهم اینترنتی آیین یهود با رویکرد علمی، پژوهشی و تحلیل محتوای آن‌ها معرفی شده است.

چند زبانه شدن نام دامنه‌ های پایگاه‌ ها و از جمله آن‌ها زبان فارسی، از پدیده‌ های جدید دنیای اینترنت است. محاسن و مشکلات پیش روی این تغییرات و چگونگی ثبت دامنه‌ های فارسی را در این نوشتار پی خواهید گرفت.